Termin ten został opracowany przez profesora Arnolda Picka w 1891 roku. Jak sugerują jego łacińskie korzenie, jest to zaburzenie psychiczne charakteryzujące się przedwczesnym i szybko zanikającymi zdolnościami poznawczymi. Jednym z definiujących wskaźników jest zatem początek choroby w drugiej połowie nastoletnich lat lub we wczesnej dorosłości. Należy w tym miejscu zauważyć, że patologia tego schorzenia została później sklasyfikowana jako znany termin schizofrenia. Chociaż przyczyny tej demencji nie były wówczas dobrze poznane, zakładano, że jest to stan nieuleczalny, a pogorszenie funkcji poznawczych jest prawie nieuniknione.
Należy zdać sobie sprawę, że (według dr Picka) główną cechą dementia praecox jest pogorszenie funkcji poznawczych, a nie wpływ na emocje lub nastrój (chociaż czasami można zaobserwować spłaszczenie lub zniekształcenie emocji). Objawy tej choroby mogą pojawić się już we wczesnych latach nastoletnich. Dlatego wiek jest pierwszą ważną zmienną, którą należy wziąć pod uwagę. Podobnie jak w przypadku wielu innych zaburzeń psychicznych, demencja ta może rozpocząć się dość subtelnie i z biegiem lat rozwinąć się w bardziej zauważalne objawy. W tym okresie u pacjenta mogą także pojawiać się zmiany emocjonalne, takie jak wspomniane wcześniej „spłaszczenie” ekspresji emocjonalnej, tonacji mowy i reakcji na głębokie wydarzenia życiowe. Samo w sobie można to pomylić z innymi schorzeniami, takimi jak zaburzenie schizoafektywne. Prawdopodobnie doprowadziło to do wielu błędnych diagnoz w przeszłości. Kluczowe jest zatem zbadanie procesu poznawczego.
Podobnie jak u osób cierpiących na demencję związaną z wiekiem, objawy dementia praecox są dość podobne. Będą one obejmować (ale nie będą ograniczone do):
Choć w jego obecności występuje przede wszystkim poznawczo, musimy pamiętać, że dotknięte części mózgu są również powiązane z reakcjami emocjonalnymi. Dlatego inne objawy dementia praecox mogą obejmować niepokój, długotrwały stan lęku, złość i skłonność do skrajnej defensywy. Czasami mogą one występować obok urojeń i halucynacji. Może czuć paranoję i mieć wrażenie, że ktoś spiskuje przeciwko niej. Halucynacje mogą być słuchowe, wzrokowe i czuciowe. W najcięższych przypadkach pacjent może całkowicie stracić kontakt z rzeczywistością.
Zatem wyraźnie widać, że chociaż termin ten może rzeczywiście być przestarzały, związane z nim objawy są nadal powszechnie obserwowane u pacjentów chorych na schizofrenię. Kluczowe jest uwzględnienie poznawczych aspektów zachowania i powiązanie tego zarówno z wiekiem pacjenta, jak i jego stanem emocjonalnym. Mamy nadzieję, że w miarę postępu badań zostaną odkryte skuteczniejsze metody leczenia.